Lift Force

Lift force အေၾကာင္း နဲ ့ပတ္သတ္ျပီး ထဲထဲ ဝင္ဝင္ ေျပာျပီး သြား ျပီဆုိေတာ့ ဒီတစ္ေခါက္ တစ္ျခား စိတ္ဝင္ စားစရာ ေလးေတြၾကည့္ရေအာင္။

မိတ္ေဆြတုိ ့ ဆုိင္ကယ္၊ ကား ေမာင္းတဲ့ အခါ ကုိယ္ သြားေနတဲ့ လမ္းအရ (သုိ ့) ေရွ ့က အတားအဆီး ေၾကာင့္ စသည္ျဖင့္ ေကြ ့ရတာ၊ ေရွာင္ရတာ ရွိတာေပါ့။ ေလယာဥ္မွာ လည္း ဒီအတုိင္း ပါပဲ သြားခ်င္တဲ့ လမ္းေၾကာင္း အတိုင္း ေကြ ့ပတ္ ရတာရွိသလုိ ေလယာဥ္ ေတြတစ္စီးနဲ ့တစ္စီး မတို္က္ မိေအာင္ လမ္းေၾကာင္း ေျပာင္းရတာ ေတြလည္း ရွိပါတယ္။ လမ္းေပၚမွာေတာ့ မတုိက္ မိေအာင္ ပြတ္ကာ သီကာ တိမ္းေရွာင္ ၾကေပမယ့္ ေလယာဥ္မွာေတာ့ မျမင္ရခင္ ကတည္းက လမ္းေၾကာင္း ၾကဳိေျပာင္း ထားၾကရတယ္။ မ်က္ခ်င္း ဆုိင္ေတြ ့မွ ေရွာင္မယ္ဆုိရင္ တုိက္ဖုိ ့ကေတာ့ အေသအခ်ာ ပဲ၊ အရွိန္က အရမ္းမ်ား တာကုိးဗ်။ စစ္သုံး ေလယာဥ္ေတြမွာေတာ့ အရပ္သုံး ေလယာဥ္ေတြထက္ ပုိျပီး ျမန္ ျမန္ေရွာင္လုိ ့တိမ္းလုိ ့ရေအာင္ deisgn လုပ္ထားၾကတယ္ဗ်။

ဒီေနရာမွာ ေျမေပၚ ေမာင္းနွင္တဲ့ ယာဥ္ေတြနဲ ့မတူတာက ေလယာဥ္ဟာ အေပၚ ေအာက္ ေရြ ့ရွားလိုိ ့ရတဲ့ ကိရိယာ တစ္ခု ပုိပါလာတာပဲ။ ေျမေပၚေမာင္းနွင္တဲ့ ယာဥ္ဟာ လမ္းက သတ္မွတ္္ေပးထား သလုိ ကုန္းဆင္း ဆုိရင္ ေအာက္ကုိ ဦး ထိုးဆုိက္ သြားျပီး ကုန္းတက္ ဆုိရင္ေတာ့ ဦး ေမာ့သြားတာေပါ့။ ေလယာဥ္မွာ က ဒီလိုျဖစ္ေစေအာင္ သတ္မွတ္ေပးတဲ့ မ်က္နွာျပင္ မရွိဘူးကုိးဗ်။ ဒီေတာ့ ကုိယ္တုိင္ လုပ္ယူရတာေပါ့။

ကဲ အဲေတာ့ ေလယာဥ္ကုိ ကုိ ကုိယ္သြားခ်င္တဲ့ လမ္းအတိုင္း ေမာင္းနွင္ရေအာင္ ေလယာဥ္ရဲ့ ဦးတည္ခ်က္ ကုိ ထိန္းခ်ဳပ္ေပးတဲ့ သူေတြကုိ ေလ့လာၾကည့္ရေအာင္။

ေလယာဥ္ရဲ့ ဦးတည္ခ်က္ ေတြကုိ control surfaces လုိ ့ေခၚတဲ့ “အျပားေလး” ေတြကုိ အသုံးျပဴျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ကုိင္တြယ္ ၾကတာပါ။ control surfaces ကုိမွ primary and secondary surfaces ဆုိျပီး ခြဲျခား ထားပါေသးတယ္။

(ပုံတြင္ၾကည့္ပါ) Aileron လုိ ့ေခၚတဲ့ ေလယာဥ္ေတာင္ပံရဲ့ အစြန္း တစ္ဖက္တစ္ခ်က္စီမွာ တပ္ဆင္ထားတဲ့ အျပား (surface) ရယ္ ေလယာဥ္ရဲ့ အျမွီးပုိင္း vertical stabilizer မွာ ေထာင္ လုိက္တပ္ထားတဲ့ rudder လုိ ့ေခၚတဲ့ အျပားတစ္ခု၊ ေနာက္ ေလယာဥ္ရဲ့ အျမွီးပုိင္း horizontal stabilizer မွာအလ်ားလုိက္ တပ္ဆင္ထားတဲ့ elevator လုိ ့ေခၚတဲ့ အျပား ေတြဟာ primary control surfaces ေတြပါ။

ပထမဆုံး aileron ရဲ့ အသုံးျပဳပုံကုိ အရင္ၾကည့္ရေအာင္။ aileron ကုိ ေလယာဥ္ကုိ ေျပာင္းျပန္လွန္ ေအာင၊္ တစ္ပတ္လည္ ေအာင္ျပဳလုပ္ရာမွာ သုံးပါတယ္။ ေလယာဥ္ကုိ ေစာင္းလုိက္တာ တစ္ပတ္လည္ေအာင္ လုပ္တာကုိ Rolling လုပ္တဲ့လုိ ့ေခၚတယ္ဗ်။ ရွပ္ရွင္ေတြထဲမွာ ေလယာဥ္ၾကီး တစ္ပတ္လည္သြားတာတုိ ့ ပတ္လက္လွန္ျပီး ေမာင္းတာတုိ ့ျမင္ဖူးၾကမယ္ ထင္ပါတယ္။
ညာဘက္ကုိ ေစာင္းခ်င္တဲ့ အခါ ညာ right aileron ကုိ အေပၚ ကုိ ေကာ့ ထားျပီး ဘယ္ left aileron ကုိေတာ့ ေအာက္ကုိ ခ်ထားပါတယ္။
ေအာက္ခ်ထားတဲ့ left aileron က ဝင္လာတဲ့ ေလကုိ ဖမ္းျပီး lift ရသြားတဲ့ အတြက္ ေလယာဥ္ရဲ့ ဘယ္ဘက္ျခမ္းက အေပၚေျမွာက္ သြားပါတယ္။ အေပၚကုိ ေကာ့ထားတဲ့ right aileron က ဝင္လာတဲ့ ေလကုိ ဖမ္းျပီး lift မထုတ္ နုိင္တဲ့ အတြက္ ေလယာဥ္ညာ ဘက္ျခမ္းက ေအာက္ကုိ နိမ့္သြားတာေပါ့။  ဘယ္ ညာ lift မညီမ်ွမႈ အက်ိဳးဆက္ အေနနဲ့ ညာဘက္ကုိ ေစာင္းသြားတာေပါ့ဗ်။ ဘယ္ဘက္ကုိ ေစာင္းခ်င္ရင္လည္း ဒီနည္းအတုိင္းပဲ စဥ္းစားၾကည့္ပါ၊ ailerons ေတြကို ေျပာင္းျပန္ ထားၾကည့္ေပါ့။

ေနာက္တစ္ခ်က။္
ailerons ေတြကုိ မ်ားေသာ အားျဖင့္ ေတာင္ပံရဲ့ အစြန္းပုိင္းမွာ တပ္ဆင္ပါတယ္။ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ဝင္လာတဲ့ ေလအား ကုိ ေလယာဥ္ေပၚမွာ သက္ေရာက္မႈ ပုိမ်ားေစဖုိ ့ပါ။
Work done = Force × distance
အကြာအေဝး distance မ်ားရင္ work done ပုိမ်ားတယ္။  ဆုိေတာ့ ဝင္လာတဲ့ ေလက ခပ္လွမ္းလွမ္း ေတာင္ပံ အစြန္းပုိ္င္းက ဝင္ရုိက္ေတာ့ ေလယာဥ္အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ပုိမ်ားတာေပါ့။
ခင္ဗ်ား တူနဲ ့သံရုိက္တဲ့ အခါ အရုိး အစြန္းနားက ကုိ္င္ျပီး ရုိက္ရင္ သံပုိ ဝင္တယ္ဆိုိ တာ သတိထားမိမယ္ ထင္တယ္။ ဒါဟာ ဒီသေဘာတရားပါပဲ။

ကဲ Rolling ျပီးသြားေတာ့ Yawing လုိ ့ေခၚတဲ့ ဘယ္ ညာ တိမ္္းေစာင္းတာကုိ ၾကည့္ရေအာင္။ ေလယာဥ္ရဲ့ ဦးတည္ခ်က္ direction ကို ေျပာင္းဖုိ ့ rudder လို ့ေခၚတဲ့ အျပားေလး ကုိ သုံးရပါတယ္။ ေလယာဥ္ရဲ့ အျမွီးပုိင္း vertical stabilizer မွာ ေထာင္လုိက္ တပ္ဆင္ထားတဲ့ အျပားေလးပါ။
ရုိးရွင္းပါတယ္၊ ညာဘက္ကုိ ေကြ ့ခ်င္တဲ့ အခါ rudder ကုိ ညာဘက္ေစာင္း။ ဘယ္ဘက္ ဆုိရင္ rudder ကုိ ဘယ္ဘက္ေစာင္းေပါ့။
ၾကည့္ရေအာင္ rudder ညာဘက္ေစာင္းလုိက္တာက angle of attack ေပးျပီး ေလဖမ္းလုိက္တာပဲ၊ ညာဘက္က ေလက ေစာင္းထားတဲ့ rudderကုိ ဝင္တုိက္မိျပီး ဘယ္ဘက္ကုိ တြန္းေစတဲ့ lift ထြက္လာတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ အျမွီးပုိ္င္း က ဘယ္ဘက္ကုိ တြန္းခံရတဲ့ အတြက္ ဦးပုိ္င္းက ညာဘက္ကုိ ေရြ ့သြားရ့ျခင္းပါ။ ဘယ္ဘက္ ေစာင္းခ်င္ရင္ လည္းဒီ သေဘာတရား အတုိင္းစဥ္းစားၾကည့္ ေပါ့ဗ်။ :)

ေနာက္ဆုံး Pitching ေလယာဥ္ ဦးေမာ့ ျခင္း၊ ဦးဆုိက္ ျခင္းကုိ elevator ဆုိတဲ့ အျပားေလး ရဲ့ အကူအညီနဲ ့ ရယူပါတယ္။ အေပၚေမာ့ ခ်င္တဲ့အခါ elevator ကုိ အေပၚေကာ့ ထား ျပီး ေအာက္ကုိ ထုိးဆင္းခ်င္ ရင္ေတာ့ elevator ကုိ ေအာက္ခ်ထားရပါတယ္။

Elevtor အေပၚေကာ့ ထားတဲ့ အခါ ေလယာဥ္အေပၚက ျဖတ္စီးတဲ့ ေလစီးေၾကာင္းက ေစာင္းထားတဲ့ elevator ကုိ တုိက္ျပီး ေအာက္ဘက္ကုိ ဦးတည္တဲ့ downward lift force ထုတ္ေပးပါတယ္။ အက်ိဳးဆက္ အေနနဲ ့ေလယာဥ္ ဦးေမာ့ သြားတာေပါ့။ elevator ကုိ ေအာက္ခ်လုိက္ေတာ့ ေအာက္မွာတုိက္ တဲ့ ေလစီးေၾကာင္းက angle of attack ေပးထားတဲ့ elevator ကုိ တုိက္ျပီး upward lift force ရတာေပါ့။ အဲ့ေတာ့ အျမွီးက ေျမွာက္သြားေတာ့ ဦးက ဆုိက္သြားတာေပါ့။ ခင္ဗ်ားတုိ ့ငယ္ငယ္တုန္းက seesaw စီးသလုိ ေပါ့ဗ်ာ၊ တစ္ဖက္ နိမ့္ေတာ့ တစ္ဖက္ ကျမင့္သြားတာေပါ့။

ကဲ Pirmary control surfaces ေတာ့ ျပီးျပီ၊ secondary surfaces ကို ေနာက္လာမယ့္ Post မွာ ဆက္လက္ ေရးသား တင္ျပသြားပါမယ္ခင္ဗ်။

တစ္ခ်ိဳ ့ေလယာဥ္ေတြမွာ aileron နဲ ့ elevator ေပါင္းျပီး deisgn လုပ္ထားတာေတြလည္းရွိပါတယ္၊ အဲဒါကုိေတာ့ elevon လုိ ့ေခၚတယ္။ rudder နဲ ့elevator ကုိ ေပါင္းထားတဲ့ ပုံစံေတြလည္းရွိပါတယ္။ ဒါေတြကို ေတာ့ ေနာက္ပုိ္င္းမွ အလ်င္းသင့္ သလုိ တင္ဆက္ေပး သြားပါ့မယ္။

က်ြန္ေတာ္ေတာ့ ေလေၾကာင္းပညာရပ္ကုိ အံ့ၾသရင္း ေလ့လာလုိက္၊ ေလ့လာရင္း အံ့ၾသလုိက္ပါပဲ။ :)
ဖတ္ရွုဳ  ့ေလ့လာသူ အေပါင္းအသိပြား၊ ဗဟုသုတ မ်ားပါေစဟု  ဆႏၵျပဳလ်က္။
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=664621833682945&id=631193837025745