ေလယာဥ္ႏွင့္ေရခဲရျခင္းျပသနာ

. . . . . . . . . . . ေလ ယာဥ္ နဲ႕ ေရ ခဲ ၿပ ႆ      နာ . . . . . . . . .
.
ေလ ယာဥ္ ပ်ံ သန္း ေန တုန္း - ဘာ ေၾကာင့္ ေရ ခဲ တာ လဲ ? ဆို တာ / အား လံုး နား လည္ လြယ္ ေအာင္ . . . ဥ ပ မာ ေပး ပါ မယ္ ။ မ ႏၲ ေလး ျမိဳ႕ မွာ ပူ လို႕ - ေမ ျမိဳ႕ တက္ လိုက္ ေတာ့ ေအး သြား တယ္ / တ ခါ . . . ေတာင္ ၾကီး ျမိဳ႕ က - ေမ ျမိဳ႕ ထက္ ပို ေအး တဲ႕ " သ ေဘာ တ ရား " အ တိုင္း ပါ ဘဲ ။ မ ႏၲ ေလး က ေျမ ျပန္႕ / ေမ ျမိဳ႕ က ေပ ၃၀၀၀ ေက်ာ္ / ေတာင္ ၾကီး ၿမိဳ႕ က ေပ ၄၀၀၀ ေက်ာ္ ျမင့္ ပါ တယ္ ။ အ ေပၚ ပို ျမင့္ ေလ ေလ . . . ပို ေအး ေလ ေလ ျဖစ္ ပါ တယ္ ။ ေလ ယာဥ္ ပ်ံ က - အ ျမင့္ ေပ " တစ္ ေသာင္း " အ ထက္ က ေန / တ ခ်ိဳ႕ " ေပ သံုး ေသာင္း " ေက်ာ္ မွာ ပ်ံ ႀက တာ ေလ ။ ဒါ ေၾကာင့္ . . . " ပ်ံ သန္း ေန စဥ္ " ေလ ယာဥ္ အ ျပင္ ဘက္ မွာ အ ပူ ခ်ိန္ က - အ ေတာ္ ေလး ေအး ေန တာ ပါ ။
.
ရာ သီ ဥ တု က လည္း - ေဆာင္း နဲ႕ မိုး / ေန နဲ႕ ေဝး တဲ႕ - " မ နက္ / ည ေန / ည " အ ခ်ိန္ ေတြ မွာ . . . ေလ ယာဥ္ ေပၚ ေရ ခဲ တာ ျဖစ္ ရိုး ျဖစ္ စဥ္ ပါ ။ ေန နဲ႕ အ လြန္ ေဝး တဲ႕ - ေျမာက္ နဲ႕ ေတာင္ ဝန္း ရိုး စြန္း ေဒ သ ေတြ ရယ္ . . . " အီ ေကြ တာ " နဲ႕ ေဝး တဲ႕ ေတာင္ / ေျမာက္ လ တၱီ က်ဴ႕ ေတြ မွာ ဆို - ေလ ယာဥ္ ေပၚ " တ နွစ္ ပါတ္ လံုး " ေရ ခဲ ေလ့ ရွိ တာ ပါ ။ ပံု ( ၁ )
.
ေလ ယာဥ္ တစ္ စင္း လံုး ေရ ခဲ ေတြ ဖံုး ေန ပါ ေစ . . . ေရ ခဲ လို႕ မ ျဖစ္ တဲ႕ " အ လြန္ အ ေရး ၾကီး တဲ႕ " ေန ရာ ေတြ ရွိ ပါ တယ္ ။
( ၁ ) ေလ ယာဥ္ ဦး ေခါင္း ေဘး က - ျပြန္ ေခ်ာင္း ငယ္ မ်ား ( Pitot Tubes ) / ပ်ား အံု လို အ ေပါက္ ငယ္ ေလး မ်ား အုပ္ စု ( Static Ports ) / ကန္႕ လန္႕ အ တက္ ငယ္ ေလး ( Angle of Attack )
( ၂ ) ေလ ယာဥ္ မွဴး ေတြ ေရွ႕ က - ေလ ကာ မွန္ မ်ား ( Windshields )
( ၃ ) ေလ ယာဥ္ အ ေတာင္ ပံ ေရွ႕ ၿခမ္း မ်ား ( Wing Leading Edges )
( ၄ ) အင္ ဂ်င္ အ ဝင္ ဝ နွဳပ္ ခမ္း ( Engine Cowl L.E.'s )
မွာ ေရ ခဲ ရင္ တ ကယ့္ ျပ ႆ      နာ ပါ ။
.
ေလ ယာဥ္ ပ်ံ သန္း ေန စဥ္ . . .
( ၁ ) Pitot Tube ေတြ အ ထဲ ဝင္ ေရာက္ တဲ႕ " လႈပ္ ရွား ဖိ အား " ( Dynamic pressure ) က ေန - ေလ ယာဥ္ ရဲ႕ အ ျမန္ နံႈး ( Airspeed ) ကို ကြန္ ျပဴ တာ က တြက္ ခ်က္ ေပး ပါ တယ္ ။ ဒီ ၿပြန္ ေခ်ာင္း အ ဝ နဲ႕ အ ထဲ မွာ ေရ ခဲ ၿပီး " အ ေပါက္ ကို ဆို႕ " သြား ျပီ ဆို ရင္ - ရ ရွိ မဲ႕ အ ခ်က္ အ လက္ ( Data ) ေတြ က မ မွန္ ေတာ့ ပါ ။ မွား ေန တဲ႕ Data ကို ကြန္ ျပဴ တာ ထဲ ထည့္ တြက္ ေတာ့ - အ မွား ေတြ ဘဲ ထြက္ လာ မွာ ေပါ႕ ။
ေလ ယာဥ္ အ ျမန္ နႈံး ( Air speed ) က အ ထူး အ ေရး ၾကီး ပါ တယ္ ။ ဒီ အ ျမန္ နံႈး ေၾကာင့္ - ေလ ယာဥ္ ပ်ံ ေန နိဳင္ တာ ပါ ။ အ လြယ္ ေျပာ ရ ရင္ . . . ျမန္ ေလ အ ေပၚ ကို ပို တက္ နိဳင္ ေလ / ေႏွး ေလ ေလ . . . ေအာက္ ကို ေလ်ွာ က် ေလ ေပါ႕ ။
.
Static port ေတြ က - ေလ ယာဥ္ အ ျပင္ ဘက္ က " ဖိ အား " ( Static pressure ) နဲ႕ အ လုပ္ လုပ္ ပါ တယ္ ။ အ ေပၚ " အ ျမင့္ " ကို ေရာက္ ေလ ေလ . . . ဖိ အား က က် ဆင္း ေလ ေလ ျဖစ္ ပါ တယ္ ။ အ တြင္း မွာ ရွိ တဲ႕ " အ လြာ ပါး " ( Diaphragm ) ေပၚ ဖိ လာ တဲ႕ " ဖိ အား " ကို လိုက္ ျပီး - ပင္ လယ္ ေရ ၿပင္ အ ထက္ " အ ျမင့္ ေပ " ဘယ္ ေလာက္ မွာ ရွိ ေန တယ္ ဆို တာ - တြက္ ခ်က္ ရ တာ ပါ ။ ဒီ အ ေပါက္ ငယ္ ေလး ေတြ မွာ ေရ ဝင္ ျပီး / ေရ ခဲ ေတြ ဆို႕ သြား ရင္ - ေလ ယာဥ္ ဘယ္ ေလာက္ ျမင့္ ေန တယ္ ဆို တာ " မ မွန္ ကန္ နိဳင္ " ေတာ့ ပါ ။ ေအာက္ က ေျမ ျပင္ ( သို႕ ) ပင္ လယ္ ျပင္ နဲ႕ ဘယ္ ေလာက္ အ ကြာ မွာ ရွိ တယ္ ဆို တာ ကို " မ သိ ရင္ " - အ ႏၲ ရာယ္ ဘဲ ေပါ႕ ။
.
Angle of Attack က ေလ ယာဥ္ ေဘး မွာ - တ ခ်ိန္ လံုး " အ ေပၚ နဲ႕ ေအာက္ " လႈပ္ ရွား ေန တာ ပါ ။ ဒီ အ တက္ ငယ္ ေလး အ ေန အ ထား " အ ေပၚ ေထာင္ / ေအာက္ ဆိုက္ " ကို တြက္ ခ်က္ ျပီး . . . ေလ ယာဥ္ ဦး ေခါင္း - အ ေပၚ ေမာ့ ေန သ လား ? ေလ ယာဥ္ ဖင္ ေထာင္ ေန သ လား ? ကို တြက္ ခ်က္ တာ ပါ ။ ဒီ အ တက္ က ေလး ရဲ႕ ဝန္ ရိုး မွာ - ေရ ခဲ ေတြ ကပ္ ျပီး " ၾကပ္ သြား လို႕ " မ လႈပ္ ရွား နိဳင္ ေတာ့ ရင္ . . . ေလ ယာဥ္ အ ေပၚ ကို တက္ ေန တာ လား ? ေအာက္ ကို ထိုး ဆင္း ေန တာ လား ? "  Aircraft Orientation " ကို မ သိ နိဳင္ ေတာ့ ပါ ။ ျပ ႆ      နာ အ ၾကီး ၾကီး ပါ ။
.
အ ေပၚ မွာ ေဖၚ ၿပ ထား တဲ႕ " ကိ ရိ ယာ ေတြ " ေကာင္း မြန္ စြာ အ လုပ္ လုပ္ နိဳင္ ဘို႕ - သူ တို႕ ကို ေရ ခဲ လို႕ မ ျဖစ္ ပါ ။ သူ တို႕ ဆီ က ရ တဲ႕ အ ခ်က္ အ လက္ Data ေတြ ကို ေလ ယာဥ္ ကြန္ ျပဴ တာ ထဲ မွာ ထည့္ တြက္ / ေလ ယာဥ္ ရဲ႕ " အ ေျခ အ ေန နဲ႕ အ ေန အ ထား " ေတြ ကို - ေလ ယာဥ္ မွဴး ( ၂ ေယာက္ ) ေရွ႕ က ဒိုင္ ခြက္ ( Instrument Displays ) ေတြ မွာ ထုတ္ ျပ တာ ျဖစ္ ပါ တယ္ ။ ေလ ယာဥ္ မွဴး ( ၂ ေယာက္ ) က - ဒါ ေတြ ကို ၾကည့္ ျပီး - ေလ ယာဥ္ ကို ထိန္း ေၾကာင္း " Control " လုပ္ ရ တာ ပါ ။ Auto-pilot လည္း - ဒီ Data ေတြ အ ေပၚ မူ တည္ ျပီး " ပ်ံ သန္း တာ " ဆို ေတာ့ . . . ျမင္ ရ တဲ႕ ( ရ ရွိ တဲ႕ အ ခ်က္ အ လက္ ေတြ ) က မွား ေန ျပီ ဆို မွ ေတာ့ . . . " Lost control " ေပါ႕ ဗ်ာ ။ ပံု ( ၂ )
.
( ၂ ) ေလ ယာဥ္ ရဲ႕ ေရွ႕ ေလ ကာ မွန္ ( Windshields ) ေတြ ဟာ - ပံု မွန္ အ ပူ ခ်ိန္ မွာ အ ထိ ခိုက္ ခံ ( Durable ) ျဖစ္ ေသာ္ လည္း / ေရ ခဲ ေလာက္ တဲ႕ " အ လြန္ ေအး တဲ႕ အ ေျခ အ ေန " ေတြ မွာ ေတာ့ - က်ြတ္ ဆပ္ ( Brittle ) ၿဖစ္ လာ ပါ တယ္ ။ ငွက္ နဲ႕ ဝင္ တိုက္ တာ မ်ိဳး - တစ္ ခု ခု နဲ႕ ေဆာင့္ မိ ရင္ " အ စိပ္ စိပ္ အ မြာ မြာ " ေၾက သြား နိဳင္ ပါ တယ္ ။ ဒါ ေၾကာင့္ . . . သူ တို႕ ကို အ ပူ ေပး ထား ရ ၿပီး / မွန္ ေပၚ မွာ ေရ ခဲ လို႕ မ ျဖစ္ ပါ ။
.
( ၃ ) ေလ ယာဥ္ အ ေတာင္ ပံ မွာ ေရ ခဲ ရင္ လည္း - အ ထူး သ ျဖင့္ ေရွ႕ ဘက္ ျခမ္း Leading Edge ေတြ မွာ ေရ ခဲ လို႕ မ ျဖစ္ ပါ ။ ေလ ယာဥ္ အ ေတာင္ ပံ ေတြ ရဲ႕ ပံု သ ဏၭန္ ( Aerofoil shape ) ေၾကာင့္ - ေလ ယာဥ္ က ေလ ထဲ မွာ ပ်ံ နိဳင္ တာ ပါ ။ အ ေတာင္ ပံ ေပၚ ေရ လာ ခဲ လို႕ " ပံု သ ဏၭန္ ပ်က္ သြား ျပီ " ဆို မွ ေတာ့ . . . ( a ) ေလ ယာဥ္ ကို ပင့္ တင္ အား " Lift " ေလ်ာ့ က် သြား သ လို ( b ) ေလ ကို ခြင္း ရ တဲ႕ ခု ခံ မႈ " Drag " က မ်ား လာ ပါ တယ္ ။ ပို ဆိုး တာ က - အ ေတာင္ ပံ တ ဘက္ နွင့္ တ ဘက္ " မ ညီ မ်ွ တဲ႕ " ေရ ခဲ မႈ ပါ ျဖစ္ လာ ေတာ့ . . . မ တူ ညီ တဲ႕ " Drag " ေၾကာင့္ / ေလ ယာဥ္ က တ ဘက္ ဘက္ ကို ဆြဲ ေတာ့ မွာ ပါ ။ Flight control အ ေပၚ သက္ ေရာက္ မႈ ရွိ လာ တယ္ ေပါ႕ ။ ပံု ( ၄ )
.
( ၄ ) အင္ ဂ်င္ အ ဝင္ ဝ ( Engine Intake ) မွာ ေရ ခဲ တာ ကို ၾကည့္ ရ ေအာင္ ပါ ။
( a ) ေရ ခဲ တုံး ေတြ ဟာ - အ ရည္ မ ေပ်ာ္ ခင္ တ ေလ်ွာက္ လံုး " Fan " နဲ႕ " Compressor blade " ေတြ ကို ရိုက္ ခပ္ ဖ်က္ ဆီး သြား ပါ တယ္ ( Downstream damages )
( b ) ေလ ကို စုပ္ သြင္း ရာ မွာ " ေရ ခဲ မႈန္ " ေတြ ေရာ ေနွာ ပါ ဝင္ ေန လို႕ - " Fan " နဲ႕ " Compressor " ရဲ႕ စြမ္း ေဆာင္ နိဳင္ ရည္ ေလ်ာ့ က် ပါ တယ္ ( Low efficiency )
( c ) အင္ ဂ်င္ " ဝင္ ေပါက္ " အ ဝ မွာ ေရ ခဲ ထု ရွိ လာ လို႕ - ဝင္ ေရာက္ နိဳင္ တဲ႕ " ေလ ပ မာ ဏ " ေလ်ာ့ က် သြား ပါ တယ္ ( Reduced airflow ) / Rich fuel - High EGT ( Exhaust Gas Temperature ) ေပါ႕ ။
( d ) အင္ ဂ်င္ အ ေျခ အ ေန ကို ခံ စား ေထာက္ လွမ္း တဲ႕ " Sensor " ေလး ေတြ မွာ - ေရ ခဲ ၿပီး ပိတ္ ဆို႕ လိုက္ လို႕ ရ ရွိ တဲ႕ " အ ခ်က္ အ လက္ " ေတြ က မွား ယြင္း ကုန္ ပါ ျပီ ( Mislead sensors )
ဒီ အ ခ်က္ အ လက္ ေတြ ကို - ေရွ႕ က Instrument display ေတြ မွာ ၾကည့္ ျပီး / Pilot ေတြ က အင္ ဂ်င္ ကို ထိန္း ခ်ဳပ္ " Control " လုပ္ ရ တာ ျဖစ္ ပါ တယ္ ။ မွား ယြင္း ခဲ႕ ၿပီ ဆို ရင္ - အင္ ဂ်င္ ရပ္ တန္႕ ( Shutdown ) ျဖစ္ သြား ျခင္း / မီး ေလာင္ ပ်က္ စီး ျခင္း ေတြ ၿဖစ္ လာ မွာ ပါ ။ ပံု ( ၃ )
.
ဒီ လို . . . ေရ ခဲ ၿဖစ္ ေပၚ မႈ ေတြ ကို - ၾကိဳ တင္ တား ဆီး တဲ႕ စ နစ္ ( System ) ေတြ / ေလ ယာဥ္ ေပၚ မွာ တပ္ ဆင္ ထား ပါ တယ္ ။
( 1 ) Aircraft anti-icing system
( 2 ) Aircraft de-icing system
( ေနာက္ Post မွာ ဖတ္ ပါ )

Credit..Tint Naing
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=1422544854488455&id=100001988622790